O konieczności szukania nowych form powieściowych i zadaniach powieści (wg Javiera Cercasa)
W „The Blind Spot. An Essay on the Novel”, eseju na temat literatury, który moim zdaniem od momentu ukazania (2016 hiszpański oryginał; 2018 przekład na angielski) może być uważany za klasykę gatunku, Javier Cercas rozprawił się szybko i zwięźle z wieloma mitami, błędnymi opiniami i zwykłymi głupstwami, powtarzanymi czasem nawet przez zdawało by się inteligentnych ludzi. A, co być może najważniejsze, odpowiedział też wszystkim tym, którzy twierdzą, że „nie ma książek gorszych i lepszych” i że „powieść XIX-wieczna to ideał powieści, a te nowe wymysły, poszukiwania formalne i eksperymenty to wszystko bzdura i marnowanie czasu”. Puenta rozważań Cercasa, a zarazem ten fragment, który najostrzej stawia sprawę rozwoju powieści, brzmi tak: „To prawda, że zasadniczo, jako człowiek, Velázquez jest podobny do Picassa, a Cervantes do Kafki, tak jak jest prawdą, że, jako artysta, Picasso nie jest lepszy niż Velázquez, ani Kafka lepszy od Cervantesa. Ale Picasso widzi w rzeczywistości rzeczy, których Velázquez nie widział, a Kafka odkrywa w ludziach rzeczy, których Cervantes nie odkrył. Odkrycia Kafki nie unieważniają odkryć Cervantesa, jak odkrycie Australii nie unieważnia odkrycia obu Ameryk: to odkrycie po prostu czyni mapę świata bardziej kompletną; to Kafkowskie – czyni człowieka pełniejszym. To nieprawda, że wyłącznym obowiązkiem powieści jest opowiedzieć dobrą historię i tchnąć w nią życie – dla czytelnika. Jedyny obowiązek powieści (lub przynajmniej ten najważniejszy) to poszerzanie naszej wiedzy o człowieku (dlatego też Hermann Broch mógł napisać, że powieść, która nie odkrywa w egzystencji niczego, co do tej pory było człowiekowi nieznane, jest niemoralna). To proste: wiemy, że powieść jest formą i że przez formę właśnie dobrze opowiedziana zła historia staje się dobrą opowieścią, podczas gdy kiepsko opowiedziana dobra historia jest tylko złą opowieścią. Dlatego też przez użycie starych form powieść skazana jest na mówienie starych rzeczy i jedynie dzięki użyciu nowych form może ona mówić o tym, co nowe. (…) Kłamstwem jest, powtórzę, że powieści można używać jedynie w charakterze rozrywki i że są one dobre wyłącznie do zabijania czasu. Jest całkiem na odwrót: powieści są świetne, tak na początek, w czynieniu czasu naprawdę żywym, w sprawianiu, że staje się on intensywniejszy, mniej banalny. Ale przede wszystkim zadaniem powieści jest zmienianie sposobu, w jaki czytelnik postrzega świat. A to znaczy, że służą one do zmieniania świata. Powieść potrzebuje być nowa pod względem formy, aby wypowiedzieć to, co nowe w egzystencji. Potrzebuje się zmieniać, żeby zmienić nas. To jest: uczynić nas takimi, jakimi nigdy wcześniej nie byliśmy.”* (Spolszczył J.W.)
*Dokładny cytat i źródło:
„It’s true that, as a man, Velázquez is substantially similar to Picasso and Cervantes is to Kafka, just as it’s true that, as an artist, Picasso is not superior to Velázquez nor is Kafka to Cervantes; but Picass sees in reality things that Velázquez did not see and Kafka discovers in men things Cervantes did not. Kafka’s discovery does not annul those of Cervantes, as the discovery of Australia does not annul that of the Americas: this discovery just completes the map of the world; the other, that of man. It’s not true that novel sole obligation is to tell a good story and bring it to life for the reader; the novel’s sole obligation (or at least the most important) consists of broadening our knowledge of the human, and that’s why Hermann Broch claims that novel that doesn’t discover any hitherto unknown segment of existence is immoral. Now then, we know that the novel is form and that, in it, a well-told bad story is a good story, while a badly told good story is a bad story; hence, by using old forms the novel is condemned to say old things, and only by using new forms can it say new things. (…) It’s a lie, I repeat, that the only use novels have is a pastimes, that they’re only good for killing time; quite the contrary: they are good, for a start, for making time live, to make it more intense and less trivial, but most of all the point of them is to change the reader’s way of perceiving the world; that is: they serve to change the world. The novel needs to be new in order to say new things; it need to change to change us: to make us what we’ve never been.” (Javier Cercas, „The Blind Spot. An Essay on the Novel”, translated from the Spanish by Anne McLean, MacLehose Press, London 2018.)
Uwaga! Ostatnia książka Jakuba Winiarskiego to napisany wspólnie z Piotrem Ibrahimem Kalwasem „Archipelag islam. Czas Koranu, czas zmiany. Rozmowy bez cenzury”.
Książkę można zakupić na stronie wydawnictwa Błękitna Kropka:
http://www.blekitna.pl/tytuly/archipelag-islam/
Dodaj komentarz
Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.