O intelektualistach i nie tylko (Fatos Lubonja, „Albania – wolność zagrożona. Wybór publicystyki z lat 1991-2002”)

Polski czytelnik publicystyki albańskiego dysydenta i długoletniego więźnia politycznego Fatosa Lubonji z zakłopotaniem odkryje w tekstach tego nietuzinkowego intelektualisty i bez mała filozofa kultury analizy i przemyślenia świadczące o tym, że problemy znane z rzeczywistości i historii polskiej wcale nie są tak odległe, jak by się to potocznie wydawało, od problemów kultury, historii i rzeczywistości albańskiej. Już choćby z tego względu warto po „Albanię – wolność zagrożoną” sięgnąć. Warto, bo kiedy, czytając artykuły Lubonji, pod słowo „Albania” podstawi się słowo „Polska”, a w miejsce nazwisk albańskich wstawi komplementarne do nich nazwiska polskie – te artykuły ukażą czytelnikowi polskiemu swoją rzeczywistą, uniwersalną wartość. Uniwersalną, ponieważ Lubonja pisze o sprawach uniwersalnych: o tym, czym jest dziś duch krytyki; o tym, czym jest dzisiejsza kultura manipulacji; wreszcie o tym, jak trudno dokonać uczciwej oceny dzieł i postaw twórców, którzy współpracowali z reżimem. Ta bardzo ciekawa i mądra książka zawiera także trzy wywiady z Fatosem Lubonjom, w każdym rozważany jest fenomen spuścizny po totalitaryzmie: zniszczonej inteligencji, teczek i konfidentów, a nawet prochów dyktatora, z którymi nie bardzo wiadomo co zrobić. Lubonję interesują idee i wartości, jednak pisze on z perspektywy zwykłego obywatela, którego pewne sytuacje niepokoją, inne drażnią, jeszcze inne domagają się w jego opinii natychmiastowej interwencji. O sobie samym mówi Fatos Lubonja w wywiadzie „Aby mówić prawdę, wybrałem niezależność”: „Mój przyjaciel, któremu poskarżyłem się, że nie mam dachu nad głową, powiedział: bo ty zajmujesz się polityką, ale nie przyłączasz się do żadnej partii… Po to, by zawsze mówić prawdę – to znaczy prawdę taką, jak ja ją rozumiem – wybrałem niezależność. Niezależność jest wielkim luksusem duchowym, nie tylko u nas, ale i na Zachodzie. Tak więc bardziej niż za prześladowanie, mogę uważać to za haracz płacony za własna niezależność.” Fatos Lubonja należy do nielicznego grona żarliwych obrońców kultury niedużego środkowoeuropejskiego kraju, jakim jest Albania. ale Fatos Lubonja to także pewien wzorzec środkowoeuropejskiego intelektualisty, który mając świadomość drugorzędności kultury, z której się wywodzi i wiedząc o zapóźnieniu cywilizacyjnym swojego kraju, robi wszystko, by w jak najkrótszym czasie pokazać, w jaki sposób kraj ten może odbić się od dna i w jaki sposób może, gdyby zechciał, pokonać swoje demony. To fascynująca lektura nie tylko z dziennikarskiego, doraźnego punktu widzenia. To książka dla każdego, kogo interesują historia współczesna, polityka oraz kultura i ich dziwne w świecie współczesnym przygody.

Fatos Lubonja, „Albania – wolność zagrożona. Wybór publicystyki z lat 1991-2002”. Przekład z języka albańskiego, opracowanie i wybór z udziałem Autora Dorota Horodyska, Wydawnictwo Pogranicze, Sejny 2005.