Literat, człek niewinny, everyman (Martin Amis, „Doświadczenie”)

Autobiograficzne „Doświadczenie” Martina Amisa to nie lada gratka dla tych, którzy znają już „Pola Londynu”, „Informację”, „Forsę” albo którąś z pomniejszych książek tego nietuzinkowego brytyjskiego prozaika. Ale, jeżeli do tej pory nie znało się tego autora, jest to też dobry moment, by zadzierzgnąć z nim znajomość na lata – ze współczesnych pisarzy Martin Amis wart jest tego jak mało kto. W „Doświadczeniu” czytelnicy mogą skonfrontować swoje wyobrażenie o pisarzu z jego osobistym autoportretem, tym ciekawszym, że nakreślonym na tle burzliwego życia literackiego i towarzyskiego jednej z typowo angielskich rodzin. Zdumiewająco barwna galeria postaci występuje w tej książce i o każdym ma Martin Amis do powiedzenia coś ciekawego. I tak na przykład o wybitnym poecie, znajomym Kingsleya Amisa i wieloletnim przyjacielu domu Amisów można przeczytać w „Doświadczeniu” m.in.: „Tymczasem życie przydarzało się Larkinowi, ale on nie miał do niego talentu, do końca pozostając nieżonatym, bezdzietnym, zasiedziałym. Przyjmował to spokojnie i heroicznie, jak oceniam dzisiaj. Przygarnął do siebie melancholię, w swoich wierszach – dla wierszy, mogło nawet być i tak. Nie chodzi o to, że kultywował przygnębienie. Raczej chyba myślał sobie: nieszczęście jest czymś zwyczajnym i codziennym i występuje w dużych ilościach, zobaczymy, czy potrafię zrobić coś z mojego, którego inaczej nie sposób załagodzić.” A o nobliście Saulu Bellowie, drugim po ojcu wielkim wzorze dla samego autora „Doświadczenia”, wypowiada się Martin Amis następująco: „Jeśli pisarz składa się z trzech różnych istot: literat, człek niewinny, everyman – to komponent niewinności jest bardzo silny w wypadku Saula Bellowa, mimo jego olbrzymiej erudycji, doświadczenia i zdrowego rozsądku. W taki właśnie sposób funkcjonuje on jako pisarz: przepuszcza wszystko przez swoją niewinność, nieświadomą część swojego umysłu, swoją pierwszą duszę.” Obok portretów wiele w tej książce anegdot, historii rodzinnych, prób dokonania swego rodzaju podsumowania życia i dorobku. Martin Amis opowiadający o swoich przygodach, klęskach i radościach pokazuje ten sam kunszt gawędziarski, z jakiego znany jest od lat. Zwraca uwagę bezpretensjonalność postawy pisarza, który nawet o sprawach zdawałoby się żenująco intymnych opowiada z humorem, podśmiewając się, kiedy trzeba, z samego siebie tak. W swoich zjadliwych uwagach bywa Amis szalenie zabawny, o czym przekonać może choćby takie małe szyderstwo pod własnym i lat siedemdziesiątych adresem: „Zdumiewa mnie dzisiaj, ze komukolwiek z nas udało się w ciągu tej dekady napisać jedno słowo z sensem, biorąc pod uwagę, że byliśmy najwyraźniej na tyle głupi, żeby nosić dzwony.” Centralną postacią tej książki, która koncepcją i kompozycją przypomina nieco „Pamięci, mów” Nabokova, jest obok samego autora bez wątpienia też jego ojciec, Kingsley Amis.

Martin Amis, „Doświadczenie”. Przełożyła Aleksandra Ambros, Czytelnik, Warszawa 2006.