Klasa sama dla siebie (Andrzej Sapkowski, „Lux perpetua”)

„Lux perpetua”, ostatni tom cyklu „husyckiego” Andrzeja Sapkowskiego, przynosząc rozstrzygnięcia licznych problemów i zagadek związanych z bohaterami „Narrenturmu” i „Bożych wojowników”, w szczególności zaś z Reynevanem i jego miłością, Juttą Apoldówną, nie przynosi nic, co kazałoby zmienić całościową ocenę tego w swojej klasie najdoskonalszego z doskonałych pisarstwa. Klasa, o jakiej mowa, to, jak wiadomo, będąca podgatunkiem fantasy „fantasy historyczna”, która, jak mówił o tym sam pisarz w rozmowie ze Stanisławem Beresiem, oznacza tło historyczne, lub quasi-historyczne, udekorowane typowym dla fantasy sztafażem i instrumentarium, jak magia, czarodzieje, czarownice, smoki, elfy, jednorożce et cetera. Takie tło potrafi Andrzej Sapkowski stworzyć z niezrównanym talentem i na takim tle umie Sapkowski (a to już jest znacznie rzadsza umiejętność) umieścić liczne postacie zmyślone i historyczne i wydarzenia, które faktycznie miały, lub mogły mieć miejsce. Do tego wszystkiego dochodzi pomysłowe wprowadzanie w narrację wielkich mitów cywilizacji zachodniej i wstawki sugerujące powiązanie cyklu z problemami współczesności.  Jak Sapkowski wprowadza mit widać na przykład, kiedy jedna z postaci drugoplanowych, Parsifal von Rachenau wiezie przez Wrocław Ofkę, szlachciankę, która zdobyła sobie jego miłość czarami. Pisząc o tym zdarzeniu Sapkowski daje znać, w jak wielu opowieściach zanurzona jest ta historia, którą opowiadają jego narratorzy: „Oto, szeptali wrocławianie, spójrzcie, Lohengrin wiezie Elzę z Brabantu, Erek trzyma na łęku Enidę, oto Alkasyn w objęciach swej Nikoletty, oto Floris i Blanche fleur. Oto, patrzcie, Yvain i Pani na Źródlech, oto Garet i Lionessa, oto Walter i Hildegunda, oto sam Parsifal ze swą Condwiramurs.” Rzecz jasna nie tylko mit o „Rycerzach Okrągłego Stołu” wprowadził Sapkowski na karty swojego historyczno-fantastycznego cyklu. Czytelnicy odnajdą w powieści Sapkowskiego poza wątkami z „Opowieści Okrągłego Stołu” także cytaty i krypto-cytaty z Dantego, Szekspira i innych autorów, a także mieszanie mitów, czy nawet obrazowanie przysłów, jak choćby tego o czekaniu nad rzeką, aż z jej biegiem przypłynie trup wroga (co zdarza się husyckiemu szpiegowi Domarascowi). Sapkowskiego – to truizm – bawi gra konwencjami, odniesieniami do dzieł znanych i mniej znanych, bawi go podrzucanie czytelnikowi zagadek, które mają zwiększyć przyjemność lektury. Jest jednak jeszcze jedna rzecz ważna, o której wypada wspomnieć. Mówił Sapkowski w przywoływanej już rozmowie z Beresiem: „Nie piszę ku pokrzepieniu serc, dla czytelnika jęczącego pod niemieckim zaborem i cierpiącego skutkiem Kulturkampfu.” Z taką świadomością pozwala sobie Sapkowski wypowiadać się o nacjach słowiańskich bez złudzeń. Surowe słowa padają tu pod adresem Polaków, surowe i jednocześnie – słuszne: „Polakami mnie nie straszcie – parsknął biskup. – Im Grunwald trafia się raz na sto lat. I nawet gdy im się trafi, to wykorzystać nie umieją.” O pięknym, jędrnym języku cyklu też niejedno dałoby się powiedzieć. Sam Sapkowski przyznawał Beresiowi w wywiadzie, że nie mając ambicji Gołubiewa, on swój cykl stylizował miejscami nieco „na Sienkiewicza”, korzystając z tego, co mu pasowało z „Krzyżaków” i „Trylogii”. Wyszło, przyzna to każdy, znakomicie. Fakt faktem, że jest bez wątpienia obecnie Andrzej Sapkowski w tym, co pisze, klasą sam dla siebie. I należałoby mieć tylko nadzieję, że nie znudzi mu się ściganie z samym sobą, bo chciałoby się jeszcze niejeden jego taki cykl, jak ten zwieńczony „Lux perpetua”, przeczytać.

Andrzej Sapkowski, „Lux perpetua”, SuperNowa, Warszawa 2006.